بهره برداری مطمئن و بی وقفه از تاسیسات الکتریکی و مراکز تولید نیرو و تامین انرژی الکتریکی مورد نیاز تجهیزات برقی کارخانجات صنعتی و مراکز اقتصادی تا حدود زیادی به خصوصیات، ویژگی ها و طرز عمل کلیدها و وسایل کنترل مدارها بستگی دارد. در این مقاله منظور از مدار کنترل، مدار فرمان الکتریکی است، که از کلید های مغناطیسی یا کنتاکتورها استفاده می شود. در مدار فرمان الکتریکی وسایل مختلفی به کار می رود که مهم ترین آن ها کنتاکتور یا کلید مغناطیسی است. استفاده از کنتاکتور در مدار فرمان، تنوع طراحی های مختلف را به وجود می آورد. در این مقاله، با اجزای تشکیل دهنده ی مدار فرمان آشنا می شوید.
اجزای تشکیل دهنده مدار فرمان
برای طراحی مدار فرمان (مدار کنترل) و کار با آن باید وسایل تشکیل دهنده ی آن را به طور کامل شناخت و به اصول ساختمان وموارد استفاده این وسایل آشنا شد.
وسایلی که در مدار فرمان به کار می روند و در این فصل مورد بررسی قرار می گیرند، عبارتند از :
کنتاکتور ، شاسی و کلید فرمان ، رله حرارتی ، رله مغناطیسی ،چراغ سیگنال، فیوز،لیمیت سوئیچ، تایمر و انواع آن ،ترموستات ،کلید های تابع فشار ،کلید های شناور،چشم های الکتریکی (سنسورها) ،کلیدهای تابع دور،
حروف و اعداد پلاستیکی ، کمربند کابل
کنتاکتور
کنتاکتور با خاصیت الکترو مغناطیس (مانند رله ها) تعدادی کنتاکت را به یکدیگر وصل یا از یکدیگر جدا می کند. از این خاصیت جهت قطع و وصل و یا تغییر اتصال مدار استفاده می شود.
استفاده از کنتاکتور نسبت به کلیدهای دستی و صنعتی مزایایی دارد که میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- مصرف کننده میتواند از راه دور کنترل شود
- مصرف کننده میتواند از چند محل کنترل شود
- امکان طراحی مدار فرمان اتوماتیک برای مراحل مختلف کار مصرف کننده وجود دارد
- سرعت قطع و وصل آن بالا و استهلاک آن پایین است
- حفاظت مطمئن تر و کامل تر مدار فرمان
- عمر موثر بیشتری دارند
- هنگام قطع برق، مدار مصرف کننده نیز قطع میشود و به استارت مجدد نیاز پیدا میکند، در نتیجه از خطرات وصل ناگهانی دستگاه جلوگیری میکند
شستی استپ و استارت و انواع آن
شستیها در دو نوع استارت و استاپ و کلید امرجنسی قارچی در صنعت مورد استفاده قرار میگیرند.
یکی از موارد استفاده از این شستیها برای تابلوهای برق صنعتی جهت راهاندازی موتور یا شستی استارت و قطع کننده یا شستی استوپ است.
در واقع شستی یا پوش باتون به عنوان تجهیزات فرمان هستند که تحریک آنها با دست انجام میشود شستیها جهت فرمان قطع و وصل مدار به کار میروند؛
معمولاً برای فرمان وصل مدار از رنگ سبز شستی با کنتاکت باز استفاده میشود و همچنین برای فرمان قطع مدار از رنگ قرمز و با کنتاکت بسته استفاده میشوند.
در صورتی که از فرمان قطع و وصل در یک شستی استفاده شود به عنوان شستی استارت استوپ دوبل شناخته میشود.
رله اضافه بار (حرارتی یا بی متال)
از دستگاه های الکتریکی باید در مقابل خطرات و خطاهای احتمالی حفاظت کرد. یکی از راه های حفاظت الکتروموتورها، استفاده از رله های حرارتی در برابر اضافه بار است. این رله متشکل از دو صفحه از جنس دو فلز ناهمسان است، هنگامی که حرارات از حد مشخصی عبور کند، فلزها منبسط میشوند و چون ضریب انبساط متفاوتی دارند، بصورت خمیده تغییر اندازه طولی میدهند و باعث قطع شدن یک اتصال میشوند.
شرایط کار این رله ها از -۲۰ تا +۶۰ درجه سانتیگراد متغیر است.
رله مغناطیسی
این رله ها برای کنترل جریان بکار میروند.اصول کار این رله ها بر اساس پدیده مغناطیس پایه گذاری شده.
لامپ سیگنال
از این لامپ ها بعنوان لامپ خبر استفاده شده و نمایانگر قطع بودن، وصل بودن و یا هشدار و خطا میباشند.این لامپ ها معمولا در سه رنگ استاندارد سبز، قرمز و نارنجی بکار میروند.
فیوزها
در کلیه تاسیسات الکتریکی، برای جلوگیری از آسیب هایی ناشی از اتصال کوتاه، نقصان عایق بندی یا اضافه بار به سیستم، از فیوز استفاده میشود.
فیوزها دو دسته بندی عمده دارند: کندکار و تندکار که این تفاوت از نظر زمان پاسخ دهی قطع و وصل میباشد.
کلیدهای محدود کننده
لیمیت سوییچ، که گاهی میکرو سوییچ هم نامیده میشود، کلیدی است که برای قطع و وصل یک حرکت خطی یا دورانی و یا تعویض جهت دوران یک متحرک بکار میرود. این کلید اهرمی دارد که با تحریک آن، یک کنتاکت تحریک میشود که کنتاکت مذبور، خود عامل فرمان دهنده به ماشینی است که هدف کنترل آن میباشد.
نکته مهم در کاربرد این کلیدها وضعیت کنتاکت ها در موقع وارد آمدن نیرو به اهرم آنهاست. کارخانه های سازنده این وضعیت را بر حسب تغییر طولی یا زاویه اهرم مشخص میکنند.
انواع لیمیت سوییچ ساده
- کلید محدود کننده فشار انتهایی
- کلید محدود کننده قرقره ای
- کلید محدود کننده قرقره ای یک طرفه از چپ
- کلید محدود کننده قرقره ای یک طرفه از راست